تعریف آتش و آتش سوزی:
آتش، نتیجه عمل شیمیایی و از ترکیب اکسیژن، حرارت و ماده ای قابل سوختن حاصل می شود که به آن مثلث آتش می گویند. هر نوع آتش سوزی، یک آتش است ولی هر آتشی را نمی توان آتش سوزی نامید. برای اینکه بتوان آتشی را آتش سوزی نامید، به دو نکته اساسی باید توجه کرد که یکی طریقه به وجود آمدن آتش سوزی و دیگری قدرت توسعه آتش سوزی است. آتش سوزی به دو طریق ایجاد می شود: یکی ناشی از منبع حرارتی غیر قابل کنترل و دیگری ناشی از یک منبع حرارتی کنترل شده است.
شرکت بیمه فقط متعهد به جبران خسارت هایی است که از آتش سوزی به مفهوم بیمه ای ناشی شده باشد که اصطلاحاً «آتش وحشی» یا «آتش خسارت زننده» نامیده می شود. خسارت هایی نظیر سوختن لباس یا قالی در اثر آتش سیگار یا خسارت ناشی از پریدن جرقه الکتریکی در تعهد شرکت بیمه نیست.
طبق بند یک از ماده 10 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، آتش عبارت است از ترکیب هر ماده با اکسیژن به شرط آنکه با شعله همراه باشد. به عبارت دیگر جهت ایجاد آتش، به سه عنصر هوا (Oxygen)، جسم سوختنی (Fuel)و دما (Heat) نیاز است که در این حالت مثلث آتش تشکیل می شود. چنانچه یکی از این سه عنصر وجود نداشته باشد، عمل سوختن انجام نخواهد گرفت.
از جنبه بیمه ای با توجه به ماده 34 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، برای ایجاد آتش سوزی؛ آتش باید از کانون اولیه اش خارج شود. در این حالت آن را آتش کنترل نشده (مهار نشده) می گویند که در بیمه آتش سوزی، این نوع آتش (کنترل نشده) قابل بیمه شدن است.
برای مثال چنانچه شیء یا جسمی داخل بخاری بیفتد و بسوزد، این نوع سوختن از نظر بیمه ای قابل بیمه شدن نیست و خسارت وارده در تعهد شرکت بیمه قرار نمی گیرد، ولی چنانچه بر اثر سوختن این شیء یا جسم شعله ایجاد شده از دهانه بخاری خارج شود و به اشیای خارج از بخاری خسارت وارد کند، در صورت بیمه بودن این اشیاء، خسارت آن در تعهد شرکت بیمه خواهد بود.
دودزدگی اشیای خارج از بخاری در نتیجه افزایش شعله، به هر دلیلی، ازجمله در زمان سوخت گیری بخاری یا افتادن شیء ای به داخل بخاری، به شرحی که بیان شد، در تعهد شرکت بیمه قرار نخواهد گرفت.
منظور از دما در این مثلث، جرقه یا آتش زنه ای است که منجر به ایجاد آتش یا شعله می شود.
تغییر ماهیت یا تغییر شیمیایی بعضی از کالاها و مواد بر اثر تخمیر یا اکسیداسیون (خودسوزی) یا داغی اجسام بر اثر حرارت (مانند داغی اتو) یا سوختن اجسام در آتش کنترل شده (افتادن اجسام به داخل بخاری و ...) و همچنین طبق بندهای 1 و 2 از ماده 31 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی خسارات ناشی از آتش سوزی بر اثر جنگ، جنگ داخلی، آشوب و بلوا، اعتصاب، قیام، انقلاب، کودتا، اغتشاشات داخلی و یا اقدامات احتیاطی مقامات نظامی و انتظامی و زمین لرزه، آتش فشان، ریزش زمین، سیل، طغیان رودخانه ها، حریق تحت الارض یا آفات سماوی در تعهد شرکت بیمه قرار نمی گیرد، مگر آنکه به صراحت خلاف آن در بیمه نامه شرط شده باشد.
خطرات آتش سوزی:
عواملی که به هر نحو در ایجاد خسارت ناشی از آتش سوزی سهیم باشند، خطرات حریق نامیده می شوند. اگر آتش سوزی اتفاق نیفتد، خسارتی هم وارد نخواهد شد. از همین رو در بیشتر موارد، شروع آتش سوزی علت اصلی ایجاد خسارت نیست، بلکه تجمع و پیوستگی عوامل تشدید کننده خطر است که ایجاد خسارت می کند. تاثیر این عوامل بر میزان خسارت آن چنان زیاد است که اگر از میان برداشته شوند، دامنه حریق کوچک و کم می شود. در آن صورت یا خسارتی وارد نمی شود یا خسارت وارده بسیار کم خواهد بود. پیشگیری از مهم ترین عوامل در این زمینه است. البته اگرچه با پیشگیری احتمال تحقق خطر کم می شود، ولی به هر حال به طور کلی منتفی نمی شود. به همین دلیل است که بیمه مفهوم پیدا می کند.
خطرات قابل پوشش:
خطر آتش سوزی
در بیمه آتش سوزی، این اتفاق به عنوان خطر اصلی محسوب می شود و سایر خطرها به عنوان خطرات اضافی، بیمه می شوند؛ ولی در بازار کشور ما سه خطر آتش سوزی، انفجار و صاعقه با یک نرخ با هم بیمه می شوند. در حقیقت این همان بیمه نامه سنتی بازار است و سایر خطرها به عنوان خطرهای اضافی بیمه می شوند. در بسیاری از کشورها هر خطری یک کد دارد و خریدار بیمه هر خطری را که طالب باشد علامت می زند، اما در ایران چون در مواردی انفجار و صاعقه هم به آتش سوزی می انجامد و تشخیص تقدم و تاخر آنها دشوار است، برای سهولت امر هر سه خطر با هم بیمه می شوند.
خطر صاعقه
مطابق بند 2 از ماده 10 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، صاعقه عبارت است از تخلیه بار الکتریکی بین دو ابر یا بین ابر و زمین که بر اثر القای دو بار مخالف به وجود می آید. بنابراین خسارات بر اثر صاعقه، اعم از اینکه بر اثر آتش سوزی به وجود آمده باشد یا موجب تخریب مورد بیمه شود، جبران آن در تعهد شرکت بیمه قرار خواهد گرفت.
به موجب بند 1 از ماده 11 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، فقط خسارات مستقیم ناشی از آتش، صاعقه و انفجار مورد تعهد شرکت بیمه قرار خواهد گرفت.
به موجب بند 2 از ماده 11 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، خسارت و هزینه ناشی از اقدامات لازم که به منظور جلوگیری از توسعه خسارت صورت گیرد، همچنین خسارت و هزینه ناشی از نقل مکان ضروری مورد بیمه نجات آن از خطرات بیمه شده، در تعهد شرکت بیمه قرار خواهد گرفت. در ماده 21 قانون بیمه، تعهدات شرکت بیمه در مورد جبران خسارت ناشی از آتش سوزی دقیقاً بیان شده است.
خطر انفجار
طبق بند 3 از ماده 10 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، انفجار به مفهوم هر نوع آزاد شدن ناگهانی انرژی حاصل از انبساط گاز یا بخار است. از این رو، باید توجه داشت که در بیمه نامه آتش سوزی صرفاً خسارات ناشی از انبساط گاز یا بخار بر اثر ترکیدن ظروف نگهدارنده آنها مورد تعهد شرکت بیمه قرار خواهد گرفت. از طرف دیگر به موجب بندهای 3 و 4 از ماده 31 شرایط عمومی بیمه نامه آتش سوزی، خسارت ناشی از انفجار مواد منفجره مانند دینامیت، تی ان تی، باروت و همچنین فعل و انفعالات هسته ای در تعهد شرکت بیمه قرار نمی گیرد، مگر آنکه در بیمه نامه به وضوح به بیمه بودن این گونه خسارات اشاره شده باشد.
رویداد انفجار عبارت از آزاد شدن انرژی با سرعت زیاد است. تفاوت بین آتش و انفجار در مقدار انرژی که تولید می کنند نیست، بلکه تفاوت در سرعت تولید انرژی است. انفجار به سه صورت ایجاد می شود:
طبق شرایط عمومی مصوبات شورای عالی بیمه، انفجار به مفهوم هر نوعی، آزاد شدن ناگهانی انرژی حاصل از انبساط گاز یا بخار است. شروع و خاتمه انفجار قابل اندازه گیری نیست ولی حدود 6-4 ثانیه به طول می انجامد. شرکت بیمه خسارت های مستقیم ناشی از انفجار به مفهوم بیمه نامه را جبران می کند.
خطر زلزله و آتشفشان
خطر سیل و طغیان آب دریاها و رودخانه ها
خطر طوفان
خطر ترکیدن لوله آب و ضایعات ناشی از برف و باران
خطر سقوط هواپیما و هلی کوپتر
خطر شکست شیشه
خطر دزدی با شکست حرز
خطر اعتصاب، آشوب و بلوا
خطر انفجار ظروف تحت فشار صنعتی
سه نکته مهم در بیمه نامه آتش سوزی
کم بیمه گی:
منبع مالی شرکت های بیمه در پرداخت خسارت، حق بیمه های دریافتی است. شرکت بیمه باید به نسبت مبلغ بیمه شده و بر اساس نرخ ریسک، حق بیمه دریافت کند تا بتواند تعهدات خود را ایفا کند. خریدار بیمه محقّ به دریافت خسارت واقعی است، آن هم بر اساس مبلغ بیمه شده، زیرا حداکثر تعهد شرکت بیمه به میزان سرمایه بیمه شده یا ارزش جایگزینی است. اگر اموالی به قیمتی کمتر از قیمت واقعی بیمه شود، مشمول قاعده نسبی سرمایه خواهد بود (ماده 10 قانون بیمه).
افزون بیمه گی (بیمه بیش از حد):
اگر خریدار بیمه اموال خود را به بیش از ارزش واقعی در مقابل خطر آتش سوزی بیمه کرده باشد، دو حالت قابل تصور است؛ اگر این افزون بیمه گی به قصد تقلب باشد، بیمه نامه باطل و حق بیمه دریافتی قابل استرداد نخواهد بود (ماده 11 قانون بیمه)، ولی اگر این افزون بیمه گی عمدی نبوده و با قصد تقلب نباشد، تعهد شرکت بیمه به موجب اصل غرامت بر اساس ارزش واقعی خواهد بود و خریدار بیمه فقط مبلغی اضافه حق بیمه پرداخته است. در هیچ شرایطی تعهد شرکت بیمه بیش از ارزش واقعی نخواهد بود.
تشدید خطر:
هرگاه در مدت بیمه تغییراتی در کیفیت و یا وضعیت مورد بیمه داده شود که موجب تشدید خطر باشد خریدار بیمه موظف است بدون تاخیر شرکت بیمه را از تغییرات حاصله آگاه سازد و نیز در صورتی که تغییرات نامبرده در اثر عمل خریدار بیمه نبوده ولی از حدوث آن اطلاع داشته باشد ملزم است ظرف مدت 10 روز از تاریخ اطلاع، شرکت بیمه را آگاه نماید. در صورت تشدید خطر شرکت بیمه می تواند حق بیمه اضافی متناسب با خطر را برای مدت باقی مانده مطالبه یا اینکه قرارداد بیمه را ظرف 10 روز از تاریخ اعلام خریدار بیمه فسخ نماید. در صورتی که طرفین نتوانند در میزان حق بیمه اضافی توافق نمایند از تاریخ اعلام عدم قبول خریدار بیمه، بیمه نامه منفسخ می گردد. در هر صورت شرکت بیمه حق دارد حق بیمه اضافی را از هنگام تشدید خطر تا زمان فسخ و یا انقضای مدت بیمه مطالبه نماید. در صورت تحقق خطر هر گاه مسلم شود در حین اجرای قرارداد، خریدار بیمه عوامل تشدید خطر را می دانسته و شرکت بیمه را مطلع نکرده است شرکت بیمه می تواند خسارت را به نسبت حق بیمه دریافتی و حق بیمه مشدد پرداخت کند.